ศาลเจ้าพ่อหลักเมือง อยู่ในบริเวณบ้านพักทหารช่างราชบุรี ค่ายภาณุรังษี ห่างจากตัวเมืองประมาณ 600 เมตร เป็นหลักเมืองเก่าที่สร้างในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 ที่ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายเมืองเดิมจากที่เคยตั้งอยู่ฝั่งตะวันตกไปตั้งที่ริมแม่น้ำแม่กลองฝั่งตะวันออก เพื่อให้ปลอดภัยจากการรุกราน และถือได้ว่าหลักเมืองแห่งนี้คือสิ่งศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมือง โดยมีการกำหนดฤกษ์ทำพิธีฝังหลักเมืองด้วย ปัจจุบันศาลหลักเมืองนี้อยู่ในความดูแลของกองพลทหารบกที่ 4 ค่ายภาณุรังษี ภายในบริเวณเดียวกันมีพิพิธภัณฑ์ทหารช่าง เป็นแหล่งรวบรวมข้อมูลทางด้านประวัติศาสตร์ที่เกี่ยวกับกิจกรรมของทหารช่าง ยุทโธปกรณ์และเครื่องมือเครื่องใช้ในอดีต และในเดือนเมษายนของทุกปี ช่วงเทศกาลสงกรานต์ จะมีการจัดงานสักการะศาลเจ้าพ่อหลักเมือง เปิดโอกาสให้ประชาชนทั่วไปได้มาปิดทองและสรงน้ำ รู้จักเมืองเก่าราชบุรี ประวัติศาสตร์ระบุว่า เมืองราชบุรีในสมัยโบราณนั้น มีการสร้างและโยกย้ายไปหลายแห่ง จากหลักฐานทางโบราณวัตถุและโบราณสถานที่ค้นพบสันนิษฐานว่ามีผู้คนตั้งถิ่นฐานอยู่มาตั้งแต่ยุคหินกลางประมาณ 10,000 ปีมาแล้ว แต่หลักฐานเกี่ยวกับการสร้างบ้านเมือง ปรากฏหลักฐานแน่ชัดในสมัยทวารวดี หลังจากที่ได้ค้นพบโบราณสถานสมัยทวารดีที่ตำบลคูบัวอำเภอเมืองราชบุรี ซึ่งเชื่อกันว่าที่นี่คือที่ตั้งเมืองราชบุรีเก่า ครั้นถึงสมัยลพบุรี เมืองราชบุรีได้ย้ายมาตั้งอยู่บริเวณวัดมหาธาตุ โดยมีศูนย์กลางอยู่ที่วัดมหาธาตุ ตั้งอยู่ ณ ริมแม่น้ำแม่กลองฝั่งตะวันตก (ฝั่งขวา) ส่วนนอกเมืองจะมีวัดอรัญญิก บริเวณเมืองราชบุรีในสมัยลพบุรีนี้อยู่ในเขตท้องที่ตำบลเจดีย์หักและตำบลหลุมดิน และเท่าที่ปรากฏหลักฐานพบว่าเป็นเมืองที่ตั้งอยู่นาน นับร้อยปี นับได้ว่าเป็นเมืองที่ตั้งอยู่ที่เดิมได้นานที่สุดเมืองหนึ่งในประเทศไทย และมีอายุยืนยาวมาจนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงมีพระราชดำริว่าที่ตั้งเมือง ซึ่งอยู่ทางฝั่งตะวันตกหรือฝั่งขวาของแม่น้ำแม่กลองนั้น เสียเปรียบในเชิงยุทธศาสตร์กับพม่าที่เข้ามารุกรานอยู่เสมอ จึงได้โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายเมืองไปตั้งทางฝั่งตะวันออกหรือฝั่งซ้ายของแม่น้ำแม่กลองเพื่อข้อได้เปรียบทางยุทธศาสตร์นั่นเอง ที่ตั้ง : ค่ายภาณุรังษี ตำบลโคกหม้อ อำเภอเมืองราชบุรี จังหวัดราชบุรี เปิดให้เข้าชม : วันจันทร์ -วันศุกร์ เวลา 08.30-16.30 น. สอบถามข้อมูลได้ที่ : กรมการทหารช่าง ค่ายภาณุรังษี โทรศัพท์ 0 3233 7388, 0 3233 7811, 0 3233 7406
